Doğunun Nabzı | Doğunun Nabzı Burada Atıyor ®
LUT KAVMİNİN DURUMU / Mehmet Salih SEYHAN 01/07/2015

  

 

Lut kavmi, insanın çoğalması için zaruri olan cinsel ihtiyacı, Allah’ın çizdiği sınırların dışına taşırarak, toplumu ifsada götüren haram bir fiile meyletmiştir.

" Lut'da, kavmine şöyle demişti: ‘Doğrusu siz, daha önce bir kavmin yapmadığı bir hayasızlığı yapıyorsunuz erkeklere yaklaşıyor, yol kesiyor ve toplantılarınızda fena şeyler yapmıyor musunuz?”’ (Ankebut, 28-29)

“Kadınları bırakıp, şehvetle erkeklere mi yanaşıyorsunuz; evet siz cahil bir kavimsiniz.” (Nemi, 55)

“...Rabbinizin sizin için yarattığı eşleri bırakıp insanlar arasında, erkeklere mi yaklaşıyorsunuz.” (Şııara, 166)

Oysa Allah: “...Onlar sizin örtünüz, siz de onların örtülerisiniz.” (Bakara, 187) diyerek kadın ve erkeği birbirlerinin örtüleri olarak tavsif etmiştir. Helal bir cinsel birleşmenin ancak nikah yolu ile bu iki cins tarafın­dan yapılacağını emretmesine rağmen; Lut kavmi hara­ma meyletmiştir. Dolayısıyla helal birleşmeyi terk ederek; toplumu batağa sürükleyecek erkek erkeğe yapılan haram birleşmeyi tercih etmişlerdir.

“Doğrusu siz alemlerde hiç kimsenin sizden önce yapmadığı bir hayasızlığı yapıyorsunuz?” ayetinde belirtilen “sizden önce hiç kimsenin yapmadığı” ifadesi Lut kavminin yapmış olduğu homoseksüelliğin; daha önce hiç yapılmadığı şeklinde değil, böyle toplumsal olarak büyük boyutlarda daha önce yapılmadığı şeklinde anla­şılmalıdır. Çünkü tarihin her devrinde şu veya bu şekilde bir haram fiili ferdi olarak işleyenler bulunmuş ola­bilir. Lakin, “kavmi ona koşarak geldi” ve “Toplantıla­rınızda fena şeyler yaprnıyor ıııusunuz?” ayetlerinden anlaşılacağı üzere, fuhşun bireysel değil toplumsal bo­yutlarda seyrettiği anlaşılıyor. Bundan dolayı Allah, bu kötü fiilin daha önce bu boyutlarda olmadığını bildiri­yor. Lut (a) kavminin Allah’ın emirlerinin çiğnenmesi­nin devamı halinde geriye dönüşü olmayan bir mecraya sürükleneceklerini,azabın yaklaşmakta olduğunu haber veriyor.

Yukarıdaki ayetlerin cahiliyye Araplarına indiği dönemde homoseksüellik, Lut kavminin yaptığı boyutlarda değildi. Buna rağmen Allah; bu kötü fiilin toplu­n helake sevk eden bir iş olduğunu, böyle bir fiile yö­nelenlerin bunu terk etmelerinin en doğru yol olacağını Lut kıssasıyla anlatır.

 

Lut’un Tutumu

 

 Lut kavmini sürekli olarak uyarır. Yaptıkları filin Allah nezdinde geçerli olmayan bir fil olduğunu hatır­latır.

 "Kardeşleri Lut onlara şöyle demişti: Allah’a karşı gelmekten sakınmaz mısınız?”

 “Bilin ki, ben size gönderilmiş bir elçiyim.”

 “Artık Allah’a karşı gelmekten sakının ve bana itaat edin.”

 “Buna karşı sizden hiç bir ücret istemiyorum. Be­nim ecrimi verecek olan, ancak Alemlerin Rabbidir.”

 “Alemlerin içinde erkeklere mi gidiyorsunuz?”

 “Ve Rabbinizin sizin için yarattığı eşlerinizi bırakı­ur musunuz? Siz sınırı aşan bir kavimsiniz.” (Şuara, 161-l66)

   Bütün bu uyarılara rağmen Lut kavmi sapıklıkta ıs­rar eder. İşledikleri günahlar kalb ve gözlerini öylesine köreltmiştir ki, kendilerini helak etmeye gelen insan kılığındaki meleklere de yeltendiler. Buna karşılık Lut (a) onlara şöyle der:

  “Ey kavmim! İşte şunlar kızlarımdır; sizin için onlar daha temizdir. Allah’tan korkun misafir­rimin önünde beni rezil etmeyin! İçinizde aklı başında bir adam yok mu?” (Hud, 78)

      Lut (a) evine konuk olarak gelen Meleklere yelte­nenlere “işte şunlar kızlarımdır; sizin için onlar daha te­mizdir” diyerek, yaptıkları sapıklığa karşı helal bir al­ternatif teklif eder.

     Buradaki teklif hususunda müfessirlerin bir kısmı "hakiki kızlarıdır" bir kısmı ise “kavminin kızlarıdır” demişlerdir.

   "İşte şunlar kızlarımdır" ifadesi ister Lut’un kızları­ isterse kavminin kızlarını kapsasın fark etmez. Bu teklif Lut kavminin yaptığı işin kötü olduğunu, temiz olanın kadın erkek arasındaki cinsel ilişki olduğunu göster­mek içindir.

   Lut’un bütün çabalarına karşın kavmi tep­ki gösterir.

   "Dediler ki: Senin kızlarında bizim bir hakk­ımız olmadığını biliyorsun. Sen bizim ne istediğimizi bilirsin.” (Hud, 79)

   "Onlar şöyle dediler: Ey Lut (bizim yaptığımıza karşı gelmekten) vazgeçmezsen, iyi bil ki sürgün edile­ceksin. " (Şuara, 167)

  "Doğru sözlü isen bize Allah’ın azabını getir.” (An­kebut, 29)

     Artık Lut (a), kavminin doğru yola geleceğine dair tüm inancını tüketir.     “Keşke size yetecek bir kuvvetim olsa veya sağlam bir yere sığınsam.” (Hud, 80)

Lut'un yapacağı iş Allah’a sığınmak kalmıştı. Bütün gücüyle Allah’a sığına­rak ondan yardım ister.

 “Rabbim! Bozgunculara karşı bana yardım et.” (Ankebut, 30)

 “Rabbim! Beni ve ailemi, onların yapa geldikleri kötülüklerden kurtar.” (Şuara, 169)

Allah Lut’un duasını; ailesinden karısının kalması haricinde kabul eder.“Bunun üzerine geride kalan yaşlı bir kadın dışında, onu ve ailesini, hepsini kurtardık.” (Şuara, 170-171)

Kur’an bize Lut’un karısının suçunu belirtmez. Mü­fessirler birtakım suçlamalarda bulunmuşlarsa da gaybi bir konu olan bu durum karşısında Kur’an’ın bize verdi­ği kadarla yetiniyor ve orada duruyoruz.

Kur’an-ı Kerim’de Nuh'un (a) oğlunun, Nuh’un dua­sına rağmen helak edilmesi olayından sonra anlatılan bu olayda da Lut’un ailesinin kurtulması duasına muka­bil karısı helak edilenler arasında yer alır.

Bu olay bize gösterir ki Allah’ın emirlerine karşı gelmiş olan bir kim­se, Allah nezdinde peygamber ailesinden de, soyundan da olsa , gerekli cezayı görecektir. Allah nezdinde geçer­li olan soy-sop, mevki, makam değil, takvadır.

 

Helak

Yüce Allah; Lut kavmi hakkındaki emrini Melekle­re bildirir. Melekler Lut (a) kavmine varmadan evvel Hz. İbrahim’e uğrayarak ona Allah’ın ihsan ettiği, erkek çocuğu müjdelerler. Melekler Hz. İbrahim’e Lut kavminin helak haberini de bildirirler. Kur’an bize bu muha­vereyi şöyle anlatır.

“Andolsun ki elçilerimiz İbrahim’e müjde getirdiler ve ‘selam’ dediler. 0 da: ‘Selam’ dedi ve hemen kızartıl­mış bir buzağı getirdi.

“Ellerini yemeğe uzatmadıklarını görünce, onları yadırgadı ve onlardan dolayı içine korku düştü. Dediler ki: ‘Korkma! (Biz melekleriz.) Lut kavmine gönderil­dik.” (Hud, 69-70)

Bu ayetler bize İbrahim (a) ile Lut'un (a) aynı za­man diliminde yaşadıklarını bildirir.

Konuklar gelince onlara sunduğu yemeği yemedik­lerini gören  İbrahim’in içine bir kurt düşer. Hz. İb­rahim konukların yemek yemediklerini görünce onların melek olduğunu anlamıştır. Korkusu, vahiy indirmek için gelmediğini anladığı bu meleklerin kendi kavminin helaki için geldiği sanısına kapıldığı içindir. Melekler hemen onun merakını giderirler:

“Korkma! Biz Lut kavmine gönderildik.”

“İbrahim’den korku gidip kendisine müjde gelince, Lut kavmi hakkında (adeta) bizimle mücadeleye başla­dı.”

Hz. İbrahim'in meleklerle yaptığı bu mücadele Tevrat metinlerinde İbrahim ile Allah arasında geçen bir konuşma ve pazarlık olarak yansıtılarak; muharref sahneler anlatılmakta, bir kere daha Tevrat'ın hidayet içeriğinin karartılıp yok edilmesini görmemize vesile olmaktadır .

 

Bu yazı 6182 kez okundu.
Yazarın Tüm Yazıları
  1. 1. İŞE BAKIŞ AÇINIZI DEĞİŞTİRMEKLE BAŞLAYIN (2940 kez okundu.) - 12/01/2015
  2. 2. BAŞARININ SIRRI (2706 kez okundu.) - 13/01/2015
  3. 3. DOĞU HEP KARANLIK (2492 kez okundu.) - 15/01/2015
  4. 4. EĞER BİR GÜN BEN ÖLMEZDE YAŞLI BİR HUYSUZ İHTİYAR OLURSAM! (2291 kez okundu.) - 18/01/2015
  5. 5. MEMU-ZİN AŞKINA (2218 kez okundu.) - 18/01/2015
  6. 6. DÜŞÜNCELERİM (2255 kez okundu.) - 23/01/2015
  7. 7. KENDİNİZE GÜVENMEYİ ÖĞRENİN (2219 kez okundu.) - 30/01/2015
  8. 8. 10 REKLAMDAN 7'Sİ CİNSELLİK İÇERİYOR (2563 kez okundu.) - 01/02/2015
  9. 9. ÖFKE NASIL KONTROL ALTINA ALINABİLİR? (2179 kez okundu.) - 04/02/2015
  10. 10. GIYBET (2287 kez okundu.) - 06/02/2015
  11. 11. BAŞARI YOLUNDA 70 ALTIN KURAL (2624 kez okundu.) - 22/02/2015
  12. 12. AHİR ZAMAN (2512 kez okundu.) - 11/02/2015
  13. 13. UYKU ÖNCELERİMİ SEVİYORUM (2417 kez okundu.) - 15/02/2015
  14. 14. SEVDAM (2283 kez okundu.) - 20/02/2015
  15. 15. REKLAMIN ETKİLERİ (2679 kez okundu.) - 02/03/2015
  16. 16. GİRİŞİMCİLER İÇİN TEMEL BİLGİLER (2717 kez okundu.) - 07/03/2015
  17. 17. İŞGAL ALTINDA KALMIŞLIĞIM (3388 kez okundu.) - 15/03/2015
  18. 18. KİŞİSEL GELİŞİM NEDİR? (3035 kez okundu.) - 25/03/2015
  19. 19. KİŞİSEL GELİŞİMİN TARİHÇESİ (4014 kez okundu.) - 29/03/2015
  20. 20. ÇEKİNGENLİK VE KURTULMA YOLLARI (4044 kez okundu.) - 04/04/2015
  21. 21. TEMEL ETKİLİ İLETİŞİM KURMA YOLLARI - I (6548 kez okundu.) - 10/04/2015
  22. 22. TEMEL ETKİLİ İLETİŞİM KURMA YOLLARI - II (3699 kez okundu.) - 19/04/2015
  23. 23. İLETİŞİMDE SEN DİLİNİ Mİ YOKSA BEN DİLİNİ Mİ KULLANMALI? (5282 kez okundu.) - 27/04/2015
  24. 24. GEÇİNİLMESİ ZOR İNSANLARLA GEÇİNMEK (3778 kez okundu.) - 03/05/2015
  25. 25. HAYALPERESTLİKTEN KURTULMA VE GERÇEKÇİ OLMA (6893 kez okundu.) - 09/05/2015
  26. 26. ELEŞTİRİ NASIL YAPILMALI? (3482 kez okundu.) - 18/05/2015
  27. 27. İŞ STRESİ VE BAŞ ETME YOLLARI -1 (3373 kez okundu.) - 31/05/2015
  28. 28. İŞ STRESİ VE BAŞ ETME YOLLARI - 2 (2523 kez okundu.) - 08/06/2015
  29. 29. ÇOCUKLARINIZI BİR KARNE HEDİYESİ İLE MUTLU EDİN (3164 kez okundu.) - 12/06/2015
  30. 30. TATİL, SOSYAL HAYATI ÖĞRENME SÜRECİDİR (2849 kez okundu.) - 22/06/2015
  31. 31. LUT KAVMİNİN DURUMU (6183 kez okundu.) - 01/07/2015
  32. 32. İŞ HAYATINIZDA FARK YARATMANIN İNCE AYRINTILARI (1998 kez okundu.) - 08/07/2015
  33. 33. KARİYERDE SIKIŞIP KALMAK (2318 kez okundu.) - 11/07/2015
  34. 34. PERFORMANS BAĞLILIĞA NASIL ETKİ EDER? (2614 kez okundu.) - 25/07/2015
  35. 35. ​ETKİN PERFORMANS YÖNETİMİ OLMAZSA (2844 kez okundu.) - 01/08/2015
  36. 36. HAYAL KIRIKLIĞININ PANZEHİRİ (4014 kez okundu.) - 08/08/2015
  37. 37. HAYAL KIRIKLIĞI KARŞISINDA NE YAPILABİLİR? (2846 kez okundu.) - 15/08/2015
  38. 38. NEDEN ŞİRKETE DAHA BAĞLI? (2566 kez okundu.) - 22/08/2015
  39. 39. PATRON VE LİDER ARASINDAKİ FARK (3699 kez okundu.) - 29/08/2015
  40. 40. 24 ADIMDA POTANSİYELİNİZİ AÇIĞA ÇIKARIN (2531 kez okundu.) - 07/09/2015
  41. 41. ÖĞRENCİLER İÇİN MOTİVASYON (2472 kez okundu.) - 19/09/2015
  42. 42. BATMAN'IM BENİM (2261 kez okundu.) - 02/10/2015
  43. 43. TÜRKİYE’DE SİYASETİN (POLİTİKANIN) TEMELİ (2193 kez okundu.) - 12/10/2015
  44. 44. TELEVİZYON İZLEMENİN ZARARLARI NELERDİR (3686 kez okundu.) - 17/10/2015
  45. 45. HAYATIN ANLAMI NEDİR? (2418 kez okundu.) - 24/10/2015
  46. 46. HAYATIN ANLAMINI ARAMAK (2371 kez okundu.) - 31/10/2015
  47. 47. NEYMİŞ HAYATIN ANLAMI? NEDİR BU HAYAT? (2012 kez okundu.) - 07/11/2015
  48. 48. TUTSAK HALLER (2004 kez okundu.) - 14/11/2015
  49. 49. ENDİŞELERDEN KURTULMANIN YOLLARI (1990 kez okundu.) - 27/11/2015
  50. 50. ÖĞRETMENLER GÜNÜ KUTLU OLSUN (2214 kez okundu.) - 21/11/2015
  51. 51. ERKEN KALKARSAN CEO OLABİLİR MİSİN? (2165 kez okundu.) - 06/12/2015
  52. 52. ÇOCUKLAR TELEVİZYONDA HANGİ PROGRAMLARI İZLEMELİ (1979 kez okundu.) - 12/12/2015
  53. 53. TV’NİN OLUMLU ETKİLERİ NELERDİR? (1994 kez okundu.) - 19/12/2015
  54. 54. SEVGİLİ PEYGAMBERİM (2184 kez okundu.) - 27/12/2015
  55. 55. DİZİLERDEN ÖĞRENDİĞİMİZ İSLAM DIŞI 11 ŞEY! (2069 kez okundu.) - 09/01/2016
  56. 56. EVLİLİK KARARI VERİRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER (1923 kez okundu.) - 16/01/2016
  57. 57. ERKEĞE İSTEDİĞİNİ YAPTIRMADA 3 YÖNTEM ! (2167 kez okundu.) - 23/01/2016
  58. 58. ÇOCUKLARINIZ İÇİN BUNLARI İSTİYORSUNUZ!.. (1967 kez okundu.) - 30/01/2016
  59. 59. BİRLEŞMEK İÇİN AYRI KALMAK (1786 kez okundu.) - 06/02/2016
  60. 60. ÇALIŞANLARIN PERFORMANSI NASIL ARTTIRILIR? (1809 kez okundu.) - 12/02/2016
  61. 61. BAŞARILI İNSANLARIN 15 ORTAK ÖZELLİĞİ (1814 kez okundu.) - 20/02/2016
  62. 62. BİR LİDERDE BULUNMASI GEREKEN 10 ÖZELLİK (1808 kez okundu.) - 27/02/2016
  63. 63. İLETİŞİMDE ETKİLİ OLMANIN 10 YOLU (2067 kez okundu.) - 05/03/2016
  64. 64. UZUN SÜRE DEVAM EDEN MUTLU İLİŞKİLERİN SIRRI (2013 kez okundu.) - 12/03/2016
  65. 65. UZUN SÜRE DEVAM EDEN MUTLU İLİŞKİLERİN SIRRI (1620 kez okundu.) - 12/03/2016
  66. 66. EVLİLİĞİNİZ NE DURUMDA? (2179 kez okundu.) - 19/03/2016
  67. 67. EVLİLİK KORKUSU NEDİR, KİMLERDE GÖRÜLÜR VE NEDENLERİ NELERDİR? (2296 kez okundu.) - 26/03/2016
  68. 68. ERKEKLER NEDEN ALDATIR? (2664 kez okundu.) - 02/04/2016
  69. 69. KENDİNİZE OLAN GÜVENİ NASIL GELİŞTİREBİLİRSİNİZ? (2040 kez okundu.) - 16/04/2016
  70. 70. MUHAMMED DOĞDUĞU GECE (1959 kez okundu.) - 23/04/2016
  71. 71. MERHAMET ET ALLAH AŞKINA (1917 kez okundu.) - 30/04/2016
  72. 72. BAHAR HAVASI ÇARPMASI -I (2029 kez okundu.) - 07/05/2016
  73. 73. BAHAR HAVASI ÇARPMASIN - II (1872 kez okundu.) - 14/05/2016
  74. 74. SUDA BOĞULMAYA KARŞI ÖNERİLER.. (1802 kez okundu.) - 21/05/2016
  75. 75. ANNE BABA ÇOCUK EĞİTİMİ (1975 kez okundu.) - 28/05/2016
  76. 76. İLETİŞİMDE SEN DİLİNİ Mİ YOKSA BEN DİLİNİ Mİ KULLANMALI? (1835 kez okundu.) - 04/06/2016
  77. 77. TEMEL ETKİLİ İLETİŞİM KURMA YOLLARI (2302 kez okundu.) - 11/06/2016
  78. 78. TOPLUM İÇİNE ÇIKMADAN VE ÇIKILDIĞINDA YAPILMASI GEREKENLER (2156 kez okundu.) - 18/06/2016
  79. 79. SEVMEDİĞİNİZ YÖNÜNÜZÜ NASIL DEĞİŞTİRİRSİNİZ? (2045 kez okundu.) - 25/06/2016
  80. 80. ÇOCUĞUNUZUN ZEKİ OLMASI SİZİN ELİNİZDE (2020 kez okundu.) - 09/07/2016
  81. 81. ÇOCUĞUNUZUN ZEKASINI GELİŞTİREBİLİRSİNİZ (1725 kez okundu.) - 01/08/2016
  82. 82. KİTAP OKUYAN ANNE BABANIN ÇOCUĞU DAHA ZEKİ OLUYOR (1817 kez okundu.) - 06/08/2016
  83. 83. ÇOCUĞUM YEMEK YEMİYOR DİYORSANIZ İŞTE ÖNERİLER (2089 kez okundu.) - 14/08/2016
  84. 84. BU YİYECEKLER 'İLAÇ' GİBİ AĞRI KESİYOR! (2101 kez okundu.) - 26/08/2016
  85. 85. ÇOCUKLARDA İŞTAH ARTIRAN 12 ÖNERİ (1860 kez okundu.) - 14/09/2016
  86. 86. SABAH AÇ KARNINA SU İÇMENİN FAYDALARI (2048 kez okundu.) - 26/09/2016
  87. 87. OKUL ÖNCESİ EĞİTİM NEDEN ÖNEMLİDİR? (1836 kez okundu.) - 08/10/2016
  88. 88. OKUL ÖNCESİ EĞİTİM ÇOCUĞU İLKÖĞRETİME HAZIRLAR MI? ( I ) (1736 kez okundu.) - 15/10/2016
  89. 89. OKUL ÖNCESİ EĞİTİM ÇOCUĞU İLKÖĞRETİME HAZIRLAR MI? ( II ) (1664 kez okundu.) - 22/10/2016
  90. 90. OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE ÇOCUKLAR NE TİP BECERİLERİ KAZANIR? (2108 kez okundu.) - 29/10/2016
  91. 91. AİLEYE AŞIRI BAĞIMLILIK (1756 kez okundu.) - 19/11/2016
  92. 92. ÇALIŞAN ANNENİN YAŞADIĞI GÜÇLÜKLER (1781 kez okundu.) - 26/11/2016
  93. 93. ANAOKULU NE ZAMAN GEREKLİ? (1497 kez okundu.) - 10/12/2016
  94. 94. ÇOCUK ADINA KARAR VERMEDEN ÖNCE (1584 kez okundu.) - 17/12/2016
  95. 95. İDEAL BİR ANAOKULU NASIL OLMALIDIR? (2739 kez okundu.) - 31/12/2016
  96. 96. ÇOCUKLARDA ZEKA GELİŞİMİ İÇİN 10 ADIM (3695 kez okundu.) - 02/03/2017
  97. 97. BAŞARISIZ İNSAN (1912 kez okundu.) - 14/04/2017
  98. 98. ÇOCUKLARA BU CÜMLELERİ SÖYLEMEYİN (3821 kez okundu.) - 24/04/2017
  99. 99. ARAÇ KLİMALARINI KULLANIRKEN DİKKAT (1827 kez okundu.) - 16/06/2017
  100. 100. KARDEŞ KISKANÇLIĞI NASIL ÖNLENİR? (1263 kez okundu.) - 27/07/2017
  101. 101. TRAJEDİ NEDİR? (1648 kez okundu.) - 08/08/2017
  102. 102. İŞ BAŞVURUSUNDA GÖRÜŞME HAZIRLIĞI (1223 kez okundu.) - 16/08/2017
  103. 103. OKUMA ALIŞKANLIĞI NASIL KAZANILIR? (1400 kez okundu.) - 26/08/2017
  104. 104. İŞ STRESİ İLE BAŞA ÇIKMANIN YOLLARI (1415 kez okundu.) - 12/10/2017
  105. 105. İNATÇI ÇOCUKLARLA BAŞ ETMENİN YOLLARI (1085 kez okundu.) - 20/12/2017
  106. 106. ÇOCUK UNUTMAZ… (1184 kez okundu.) - 01/01/2018
  107. 107. ÇOCUĞUNUZA HER GÜN SÖYLEMENİZ GEREKEN 10 CÜMLE (1209 kez okundu.) - 19/01/2018
  108. 108. MUTLU EVLİLİK İÇİN 10 ÖNERİ (1162 kez okundu.) - 21/02/2018
  109. 109. ÇOCUKLARDA DİL GELİŞİMİ (1489 kez okundu.) - 02/04/2018
  110. 110. Suçluluk Duygusu Çocukta Kaygı Ve Öfkeye Sebep Oluyor (1663 kez okundu.) - 24/11/2018
  111. 111. KARDEŞİ OLACAK ÇOCUĞA YAKLAŞIM (1269 kez okundu.) - 18/03/2019
  112. 112. MÜKEMMELİYETÇİ AİLE TAKINTI HASTALIĞINA NEDEN OLUYOR! (1270 kez okundu.) - 17/05/2019
  113. 113. ÇOCUKLARDA UYKU BOZUKLUKLARI VE TEDAVİSİ (2428 kez okundu.) - 05/07/2019
Facebook Yorumları